Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2024 оны 06 дугаар сарын тойм

Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2024 оны 6 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Зэлтэр, Хүдэр, Бургалтай голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 16 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 244.7 -258.1 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс авсан сорьцонд  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.027-0.028 мгN/л буюу ХА-аас 1.35-1.40 дахин давсан байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 241.1-270.4 мг/л-т хэлбэлзэж, Орхон-Шаамар, Орхон-Сүхбаатар цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.021-0.030 мгN/л буюу ХА-аас 1.05-1.50 дахин давсан байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 55.7-84.3 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 90,1 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 252.6мг/л  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Хүдэр гол,  Хүдэр голын  Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 125.6 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Хараа гол,  Хараа-Зүүнхараа хяналт-шинжилгээний гүүрний дээд ба доод, Баянгол сумын Хараа-Баруунхараа хяналт-шинжилгээний 3  цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 213.0-242.0 мг/л, Хараа-Баруунхараа хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд аммонийн азотын /NH₄ /-ын агууламж 0.60мг/л буюу ХА-аас 1.20 дахин давсан байна.

Буурь гол  Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 521.9 мг/л,  биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.5 мгО/л буюу ХА-аас 1.16  дахин, перманганатын исэлдэх чанар /Пич/ 12.0 мгО/л буюу ХА-аас 1.2 дахин,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.021 мгN/л буюу ХА-аас 1.05 дахин, аммонийн азотын /NH₄/-ын агууламж 0.67 мгN/л буюу ХА-аас 1.34 дахин давсан байна.

Хиагт гол  Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 730.6 мг/л,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.173 мгN/л буюу ХА-аас 8.65 дахин, аммонийн азотын /NH₄/-ын агууламж 4.43 мгN/л буюу ХА-аас 8.86 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 4.8 мгО/л буюу ХА-аас 1.6дахин, эрдэс фосфорын агууламж 1.148 мг/л буюу ХА-аас 11.48 дахин давж бохирдолтой байна.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2024 оны 06 дугаар сарын 20-нд Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус” ОНӨААТҮГ-ын хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 80.00 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2024 оны 06 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, Эрдэс фосфор MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт:  Сэлэнгэ мөрөн, Орхон гол цэвэр байлаа.

Үгийн товчлол: Ж/б-жинлэгдсэн бодис, БХХ5-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ХХХ-химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-перманганатын исэлдэх чанар

Энэ сард “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус” ОНӨААТҮГ-ын цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг үзэхэд ЗДХ-нээс биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч - 1.4 дахин, эрдэс фосфор – 2.02 дахин, нийт азот 1.51 дахин тус тус давсан байна.

       Агаарын шинжилгээ:

        Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын агаарын чанарын харуулын 6 дугаар сарын  ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м³, хамгийн их нь 0.006 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.014 мг/м³, хамгийн их нь 0.026 мг/м³ байна. Агаарын чанарын MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас PM10 буюу том ширхэглэгт тоосонцор, PM2.5 буюу нарийн ширхэглэгт тоосонцор давсан үзүүлэлтгүй байна. Агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.011 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.020 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.005 мг/м³, PM10, PM2.5 тоосонцор MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас даваагүй байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын агаар, ус хариуцсан инженер М.Өнөржаргал